Osmanlı arşiv belgelerinin mimarlık tarihi yazımında kullanımı

Abstract

Osmanlı İmparatorluğu'nda merkezi yönetimin etki ve kontrolünü en uzak noktalara taşımasını sağlayan toprak yönetimi, hukuk ve vergi sistemi sonucunda oluşan belgeler tarihyazımı için zengin bilgiler içermektedir. Toplumsal, siyasi, ekonomik, dini, etnik ve kültürel alanlarda yaşanan değişiminin okunabildiği arşiv belgelerinin içeriklerinin anlaşılması ve doğru metodolojik yaklaşımlarla değerlendirilmesi tarih yazımına olduğu gibi mimarlık tarihi yazımına da katkı sağlayacaktır. Farklı disiplinlerden gelen tarihin kaynak malzemelerine ve yaklaşımlarına yabancı mimarlık tarihçileri, tarih disiplininin materyalleri olan arşiv belgeleri ile çalışırken tarihsel yöntem ve yaklaşımlara hakim olmalıdır. Günümüze ulaşamamış mimarlık yapılarını yok sayarak, sadece mevcut yapılı çevrenin kaynak olarak kullanıldığı bir mimarlık tarihi yazımı eksik kalarak, özellikle çok sayıda yazılı arşiv kaynağının günümüze ulaştığı Osmanlı İmparatorluğu söz konusu olduğunda yeterli ve doğru değerlendirmelerde bulunulamayacağı açıktır. Yapılan çalışmalarda mimarlık tarihi yazımına hizmet edecek doğru yaklaşım ve yöntemlerin ortaya konulması ancak arşiv kaynaklarının disipline edilmesi, belge türlerinin tanınması ve içerdikleri bilgilerin nasıl kullanılabileceğinin bilinmesi ile mümkündür. Osmanlı arşiv belgelerinin biçim özelliklerini incelemeyi ya da tercümelerini konu edinmeyen bu çalışma arşiv belgelerini eksiksiz olarak tanıtma iddiasında değildir. Arşiv belgelerinin içerikleri, mimarlık tarihi yazımına katkıları ile sınırlı olacak şekilde incelenmiştir. Dolayısıyla belgelerin içerdikleri bilgi türleri ve mimarlık tarihi yazınındaki kullanımlarına dair bilgiler verilmiştir.