Özet:
Osmanlı Devleti yüzyıllar boyu farklı dil, din ve kültüre sahip toplulukları din ve vicdan hürriyetlerini koruyarak refah içinde yaşatmıştır. Bu durum, Osmanlı toplumunda önemli bir yere sahip gayrimüslimlerin imar faaliyetlerini doğrudan etkilemiştir. Osmanlı döneminde bir liman kenti olan Trabzon'da önemli bir askeri ve ticari güzergah olan Değirmendere Vadisi, gayrimüslimlerin ibadet yapılarının tespiti açısından son derece zengin bir içerik sunmaktadır. Çalışmada, Osmanlı idaresindeki gayrimüslim tebaanın durumu ve uygulanan politikaların ibadet yapılarına yansımaları incelenmektedir. Değirmendere Vadisi özelinde belirlenen amaç doğrultusunda vadinin Maçka merkezden güneye uzanan kolu olan Hamsiköy Vadisi örneklem alanı olarak seçilmiştir. Bu bağlamda çalışma; vadinin tarihi, coğrafi, ticari ve sosyo-kültürel yapısına bağlı olarak tespit edilen yapıların (var olan, yıkılmış veya dönüştürülmüş), inşa ve yer seçimleri arasındaki ilişkiyi ortaya koymayı amaçlamaktadır. Çalışma; Genel Bilgiler, Yapılan Çalışmalar, Bulgular ve İrdeleme, Sonuçlar ve Öneriler olmak üzere dört bölümden oluşmaktadır. Genel Bilgiler bölümünde Osmanlı idaresindeki gayrimüslimlerin durumu ve siyasi-sosyal yapının ibadet yapılarına yansımaları incelenmiştir. Ayrıca çalışmaya temel oluşturmak amacıyla Değirmendere Vadisi'nin tarihi, coğrafi, ticari ve sosyo-kültürel ortamı hakkında bilgi verilmiştir. Yapılan Çalışmalar bölümünde Hamsiköy Vadisi'nin coğrafi ve sosyo-kültürel yapısı oluşturulduktan sonra vadinin on dört yerleşim alanında tespit edilen yapıların yer, nitelik ve mevcut durumları hakkında bilgiler verilerek yapı kimlik kartları oluşturulmuştur. Bulgular ve İrdeleme bölümünde yapıların inşa ve yer seçimlerinin vadi içi dağılım, pazar yeri/ticaret yolları ve nüfus hareketleriyle ilişkisi kurulmaya çalışılmıştır. Sonuçlar ve Öneriler bölümünde ise amaç ve kapsam doğrultusunda gerçekleştirilen tüm inceleme ve değerlendirmeler çerçevesinde çalışmanın sonuçları ortaya konulmuş ve yeni çalışmalar için önerilere yer verilmiştir.
