Özet:
Bu doktora tezinde Doğu Karadeniz Bölgesi'nde nosemosis (nosematosis) hastalığının varlığı, hastalık etkenleri, coğrafik dağılımı ve hastalığı etkileyen iklimsel faktörler Türkiye ve dünya literatürü için çalışılmıştır. Arazi çalışmaları Artvin, Rize, Trabzon, Giresun, Ordu, Gümüşhane ve Bayburt illerindeki 20 alanda, Nisan-Eylül ayları arasında 6 kez tekrarlandı. Tüm alanlarda nosemosis patojeni tespit edildi. Tez çalışması süresince toplamda 5893 ölü ergin arı örneği incelendi (5330 işçi, 559 erkek, 4 kraliçe arı). Enfeksiyon yalnızca işçi (dişi) arılarda tespit edildi. Tez süresince işçi arılarda enfeksiyon oranı toplamda % 20,2 olarak tespit edildi. 2009 yılında işçi arılarda enfeksiyon oranı % 4,72, 2010 yılında % 15,28, 2011 yılında % 21,23'tür. Moleküler çalışmalar ile hastalık etkeni tüm alanlarda Nosema ceranae olarak belirlendi. Taze preparatlarda N. ceranae sporları 4,89 ± 0,43 (3,19 ? 7,42) (n= 100) µm boyunda ve 2,82 ± 0,28 (1,52 ? 4,08) (n=100) µm eninde ölçüldü. Enfeksiyon konağın bağırsak dokusunda ve vücut boşluğunda tespit edildi. Elektron mikroskobu çalışmaları ile N. ceranae'nın spor safhasının ultrastrüktürel yapısı incelendi. N. ceranae sporları oval ve polar filament kıvrım sayısı 20-27 (n=10) olarak belirlendi. Diplokaryotik çekirdek gözlemlendi. Kovan etrafındaki sıcaklık ve nem verileri ölçülerek, N. ceranae enfeksiyon oranı artan sıcaklık ve nem etkenleri ile doğru orantılı olarak arttığı belirlendi. Nem etkeninin N. ceranae'nın oranı üzerinde sıcaklığa göre daha etkili olduğu belirlendi. N. ceranae'nın mevsimsel dağılımı çalışıldı, enfeksiyon oranı en yüksek Haziran ve Temmuz aylarında gözlemlendi. Alçak rakımda olan alanlarda N. ceranae'nın daha yoğun bulunduğu belirlendi.
