1823-1830 yılları arasında Osmanlı-Rusya ticari münasebetleri (90/8 numaralı Rusya Ahkâm Defteri'ne göre)

Abstract

Osmanlı Devleti ile Rusya arasındaki ilk diplomatik ilişkiler 15. yüzyıl sonlarına denk gelmektedir. İki taraf arasındaki ilişkilerin tesisinde ana faktör ticari ilişkiler ve Rusya tüccarlarının korunması meselesi olmuştur. Bu dönemden itibaren başlayan ticari münasebetler giderek hız kazanmıştır. Öte yandan iki taraf arasındaki artan rekabet sonucu büyük mücadeleler yaşanmıştır. Bu mücadeleler ve savaşlar sonucunda pek çok kez üstünlüğünü kabul ettiren Rusya, barış antlaşmaları ile Osmanlı Devleti'nden ticari haklar elde etmiştir. Nitekim Rusya diğer Avrupa devletlerine verilen imtiyazlardan yararlanmak adına Osmanlı Devleti ile girdiği rekabet sonucu Belgrad Antlaşması ile Osmanlı gemileriyle Karadeniz'de ticaret yapma hakkını, Küçük Kaynarca Antlaşması ile kendi gemileriyle Karadeniz'de ve boğazlarda serbest ticaret yapma hakkını elde etmiş ve Kırım'ı da ilhak ederek Karadeniz'deki hakimiyetini pekiştirmiştir. 1783 tarihli Ticaret Muahedesi ile de iki taraf arasındaki ticaretin tatbikine dair hükümler kararlaştırılmıştır. Böylece bu antlaşmalar ile iki devlet arasındaki rekabetin ekonomik boyutu ortaya konulmaktadır. Bu çalışmada Mayıs 1823'ten Aralık 1830'a kadar kaydı tutulan, Başbakanlık Osmanlı Arşivi bünyesinde bulunan ve çalışmamıza da konu olan Düvel-i Ecnebiye Defterleri serisi içerisindeki 90/8 Numaralı Rusya Ahkâm Defteri ele alınmıştır. Toplamda 1181 hükümden oluşan defterin tamamı tercüme edilerek incelenmiştir. Defter 1823-1830 yılları arasında başta ticaret uygulamalarına ışık tutmakla beraber diplomatik, siyasi, sosyal ilişkilere ve zuhur eden sorunların antlaşmalar çerçevesinde çözümüne dair hükümleri ihtiva etmektedir. Bu çalışma kapsamında bahsi geçen defterdeki tüm hükümler incelenmiş, böylece Osmanlı-Rusya münasebetlerinde ne tür faaliyetlerin gerçekleştiği, hangi konularda sorun yaşanıp bunların çözümüne dair kararlar verildiği, ne tür bir içeriğe sahip olduğu, yaşanan siyasi olayların o dönemdeki ticari münasebetlere etkisine, ticareti yapılan mallarla ilgili detaylı bilgilere, ticaretin uygulanışındaki genel esaslara ve ticaret politikalarına dair sorulara yanıt aranmıştır. Defterde yer alan içeriğin nasıl bir zemine oturduğunun izah edilmesi ve çalışmanın bütünlük arz etmesi açısından Osmanlı-Rusya münasebetlerinin başlangıcı ve gelişimi, ticari münasebetlere antlaşmalar üzerinden bir bakış ve Osmanlı iktisadi ve ticari politikasına dair konular da ayrıca incelenmiştir. Böylelikle Osmanlı-Rusya ticari münasebetleri çalışmalarına bütüncül katkı sunulması hedeflenmiştir.

The first diplomatic relations between the Ottoman Empire and Russia coincide with the end of the 15th century. The main factor in establishing the first relations between the two parties was the issue of commercial relations and the protection of Russian merchants. Commercial relations which started from that period have accelerated gradually. On the other hand, great struggles have been experienced between these countries because of the increasing competition. As a result of these struggles and wars, Russia, which has made accepted its supremacy many times, obtained commercial rights from the Ottoman Empire with the peace treaties. Russia, in order to benefit from privileges given to other European countries, gained the right to trade in the Black Sea by using Ottoman ships with the treaty of Belgrade. Thereafter, with the treaty of Kucuk Kaynarca, Russia obtained the right to free trade in the Black Sea and the straits with her own ships and consolidated her dominance in the Black Sea by annexing Crimea. With the Trade Agreement dated 1783, the judgements regarding the implementation of trade between the two parties were decided. Thus, the economic dimension of the competition between the two states is revealed by these agreements. In this study, the Russian Judgment Register numbered 90/8 in the Foreign Nations/States (Düvel-i Ecnebiye) Judgement Register from May 1823 to December 1830 and was kept in the Prime Ministry Ottoman Archives, was discussed. The entire Register, which consists of 1181 judgements in total, has been translated and examined. The Register contains judgements on diplomatic, political, social relations and the solution of the emerging problems within the framework of treaties, as well as shedding light on trade practices between 1823 and 1830. Within the scope of this study, all judgements in the aforementioned register were examined, so that what kind of activities took place in the Ottoman-Russian relations, which problems were experienced and decisions were made about their solution, what kind of content it had, the effect of the political events on the commercial relations of that period, the traded goods detailed information, general principles of trade practice and questions about trade policies were sought. In terms of explaining the basis of the content in the book and the integrity of the study, the beginning and development of the Ottoman-Russian relations, a view on commercial relations through treaties and the Ottoman economic and commercial policy issues were also examined. Thus, it is aimed to contribute to the Ottoman-Russian commercial relations studies in a holistic way.