Özet:
Osmanlı Devleti’nin ve bütün Türk halklarının XIX. yüzyıl boyunca yaşadıklarısiyasi sıkıntılar, onları içinde bulundukları zor durumdan çıkaracak çözüm arayışlarına sevk etmişti. Bu çözüm arayışlarından biri Türk ya da Turanî halklarınbirliği fikriydi. Bu suretle XIX. yüzyıl sonu XX. yüzyıl başlarında dünya siyasetsahnesine çıkan Pan-Türkist ve/veya Pan-Turanist siyaset tartışmaları kendinegöre millet tarifi yapıp, buna göre harita oluşturmaya çalışmıştı. Irkî referanslar,tarih, gelenek ve dinin nasıl uzlaştırılacağı gibi konular, milleti tanımlamaya çalışırken karşılaşılan teorik ve pratik sorunların en önemlilerindendi. Bu noktadaTürk düşünürler, ırk kavramını kullananların bazıları bile, milleti tarihsel ve sosyal bir oluşum olarak görmüşler ve buna göre Pan-Türkist hedefler tayin etmeyidenemişlerdi. Ancak Türk düşünürlerden de özellikle Rusya Türkleri, ırk kuramlarına yaklaşarak Pan-Turan çerçevede değerlendirme yapanlar bulunmaktaydı.Bu çalışmada Osmanlı ve Rusya Türklerinin Pan-Türkist ve/veya Pan-Turanistcoğrafyaya nasıl baktıkları onların dil, din, kültür, ırk, millet vb. kavramları algılayış biçimleri üzerinden değerlendirilmektedir
