Özet:
II. Meşrutiyet döneminde ülke ekonomisinin gelişmesi şirketleşme ile eşdeğer görülmüş olup bu dönemde İttihat ve Terakki Partisi’nin milli burjuvazi yaratma politikasının etkisiyle ulusal nitelikli şirketlerin kurulması hız kazanmıştır. Bu şekilde ülke çapında yaygınlaşan şirketleşme temayülü kısa sürede Trabzon’da da karşılık bulmuştur. İttihatçıların “milli” politikaları tabana yayma siyasetinde; basın-yayın organlarının gücünü ve etkisini fark ederek geniş ölçekte kullanma çabası, Trabzon’da 23 Ekim 1909’da yayın hayatına başlayan Envâr-ı Vicdan adlı haftalık siyasi, içtimai risaleyi de etkilemiştir. Zeyne’l-‘âbidin Efendi tarafından kurulan bu gazete, biri geçici yirmi altı maddeden oluşan bir
talimatname çerçevesinde Envâr-ı Vicdan adlı kollektif bir şirkete dönüştürülmeye çalışılmıştır. Fakat anlaşıldığı kadarıyla bu girişim teşebbüsten öteye geçememiştir. Bu makalede, 19. yüzyıldan II. Meşrutiyet’e kadar olan dönemde Osmanlı Devleti’ndeki şirketleşme süreçleri izah edilerek, Trabzon’da yayımlanan Envâr-ı Vicdan gazetesinin 21 Mayıs 1326 (3 Haziran 1910) tarihli nüshasında yer alan şirket talimatnamesi yorumlanarak tanıtılacaktır.
