Özet:
Cengiz Han’ın sağlığında yaptığı toprak ve ulus taksimatına göre büyük oğlu Cuçi’ye tahsis ettiği Deşt-i Kıpçak coğrafyasında ortaya çıkıp, Doğu Avrupa’ya doğru genişleyen Altın Orda Hanlığı, Cuçi’nin oğlu Batu tarafından tesis edilmiş siyasi bir teşekküldür. Kıpçakların oturduğu sahayı ifade eden Deşt-i Kıpçak, doğuda İrtiş Irmağı’ndan başlayıp, Batı Sibirya, Hazar Denizi ve Kara Deniz’in kuzeyindeki bozkırları içine alarak batıda Karpat Dağları, güneyde Kırım, Kuban ve Terek Irmakları sınır olmak üzere Aral Gölü ve Sirderya boylarına kadar uzanmaktadır. Altın Orda Hanlığı’nın siyasi oluşumu ve devlet teşkilatlanması göçebe-bozkır kültürü üzerinde şekillenmiş, Cengiz Han’dan gelen Moğol ananelerine dayanmaktadır. Gücünü kabile aristokrasisinden alan söz konusu kültür, hanlığın sükûtundan sonra bakayalarında da varlığını devam ettirmiştir. Kırım Hanlığı’nda Karaçi Beyleri olarak adlandırılan aristokrat kabile beyleri, sosyal, ekonomik, siyasi ve askeri güçleri ile yönetimde söz sahibi olan liderlerdir. Sayıları zaman zaman değişse de 4 karaçi beyi olarak ifade edilen Şirin, Barın, Mangıt, Kıpçak uruğlardan Şirinler, genelde ilk sırada olmayı başarmışlardır. Şirin kabilesinin başında, gücünü Altın Orda Han’ı Toktamış döneminde tesis eden Emir Rektemür ve onun soyundan gelen oğulları bulunmaktadır. Şirin beyleri ve mirzaları 18.yy’ın sonuna kadar Kırım yönetiminde söz sahibi olmuşlardır.
Açıklama:
TARİH ARAŞTIRMALARI DERGİSİ (TAD), cilt.33, sa.56, ss.147-190, 2014
