Özet:
18. yüzyılda özellikle merkez kaç eğilimler ve bunun ayanlık ile tezahürü bir önceki yüzyıldan imparatorluğu farklılaştıran en önemli karakteristik özelliklerden biridir. Bu yüzyılda Osmanlı taşrasının önemli eyalet merkezlerinden biri olan Trabzon da imparatorluğun içinden geçtiği dönemin bir aynasıdır denilebilir. Bu yüzyılda kalesi üç defa “eşkıya” gruplarınca kuşatılan, özellikle doğu seferlerinde bir askerî nakliyat merkezi olmasının getirdiği karışıklıklar ile birlikte yukarıda ifade edilen adem-i merkeziyetçi eğilimlerin sık görüldüğü bölgelerden biri olan Trabzon’da devletin güvenlik, asayiş ve merkezi otoriteyi tesis etmesini güçleştirmiştir. Bu yüzyılda gerek doğu gerekse kuzey seferlerinde Trabzon’un oynadığı rol ve Trabzon’a atanan valilerin aynı zamanda bu seferlerde çeşitli zamanlarda serdar olarak tayini dolayısıyla yönetici açısından başıboş hali bölgeyi özellikle idari açıdan etkileyen en önemli meselelerdendir.
İşte bu meseleler tahtında şehirde görev yapan valiler arasında Trabzon’daki görevinden hemen sonra Van Valisi iken idam edilmesiyle dikkatleri üzerine çeken en önemli isim Üçüncüzade Ömer Paşa’dır. Ömer Paşa gerek valilik dönemi gerekse bu dönemde ortaya koyduğu mimari eserler ile şehrin tarihine damga vurmuştur denilebilir. Bugün Ganita mevkiinde yaptırmış olduğu Güzelsaray Trabzon’da vazifeleri dolayısıyla bulunan Osmanlı paşaları arasında onu çok ayrı bir yere koymamızı sağlamaktadır. Bunun yanı sıra idamının akabinde Ömer Paşa’nın devlete olan borçları ve mirası Osmanlı bürokrasisini oldukça uğraştırmışa benzemektedir. Bu meseleyle ilgili olarak bu çalışmada özellikle Trabzon Şeriye Sicilleri, Maliye Ahkâm Defterleri ve Topkapı Sarayı Arşivindeki müteferrik defterlerin verilerin ışığında konunun çeşitli veçheleri üzerinde durulmaya çalışılacaktır.
